Cambio na percepción da realidade a causa da lingua ou vice versa?

Esta entrada correspóndese con Tema 4 de As Linguas Estranxeiras no Contexto Español e Internacional con Carla.

Voume centrar nunha idea que me chamou moito a atención: como a nosa lingua fai que percibamos a realidade. Ou, espera... E se é ao revés e a nosa contorna é a responsable de certas características de cada lingua?

Todo isto foi a raíz de que na última sesión de Carla de contexto alguén comentou que en cada país existe unha onomatopea diferente para cada animal. Se non me equivoco, creo que estas foron as imaxes que ensinamos:

Fonte:  chapmangamo.tumblr.com 

Como se pode apreciar, ata certo punto existen converxencias. Por exemplo, no caso dos cans, o waouh francés parécese ao woof inglés e ao voff islandés. Unha observación interesante sería a similitude entre dúas linguas romance: o español (guau) e o italiano (bau). Nestas últimas a diferenza é un matiz mínimo que, cunha pronuncia relaxada, apenas se apreciaría. Pero... que lle dan de comer aos cans asiáticos? Algunha vez escoitaches un can e pensaches en wong? Pois así o fan os cantoneses, aparentemente. Aínda que os de Indonesia e os de Corea non quedan atrás: guk e meong (respectivamente).

Fonte:  chapmangamo.tumblr.com 

O que me deixou abraiado foi o caso das rás. Non me explico como en Hungría din brekeke, en Polonia kum kum e en Japón kero kero. Si ben é certo que non escoitamos ras croando tanto coma os cans, non pode haber tanta diferencia na realidade.

Falando dende un punto de vista obxectivo, todos os cans «soan» igual. O que escoitamos apenas varía entre razas. Evidentemente hai matices con respecto ao seu estado de ánimo, a súa personalidade e a súa raza, pero en liñas xerais emiten un son moi similar. O mesmo ocorre coas ras, aínda que eu tampouco teño moi claro como soan despois de ver a imaxe.

A conclusión á que puiden chegar pola miña conta foi a seguinte: o son que emiten os animas é obxectivo, as variacións teñen que estar marcadas pola cultura. É dicir, nós percibímolas distintas polas características fonolóxicas da nosa lingua, pola súa prosodia, pola súa sintaxe, que sei eu. Por algo decidimos transmitilas dun xeito distinto, non? En definitiva, a miña conclusión foi que a nosa lingua modifica como percibimos a realidade (ou, polo menos, como a concebimos).

Vaia, non fun o primeiro en pensalo... Hai uns cen anos, adiantáronseme Edward Sapir (1884-1939) e Benjamin Lee Whorf (1897-1941). Sapir era discípulo de Franz Boas. O propio Franz era un xudeu alemán que migrou a Estados Unidos e é, nada mais e nada menos, o pai do relativismo cultural. Grazas a el, a antropoloxía comezou a abandonar as ideas etnocentristas predominantes entón. É dicir, foi elo que introduciu a idea de que todas as culturas son igual de válidas e que cada unha ten que ser estudada dende a súa perspectiva histórica particular. Por iso Sapir, outro xudeu alemán emigrado, investigou en profundidade a relación entre linguas e aspectos culturais.

Whorf, á súa vez, foi discípulo de Sapir e fixeron contribucións fundamentais para a lingüística. Desenvolveron a teoría Sapir-Whorf, que dicía que unha lingua sempre estaba asociada ao pensamento, á cultura, á contorna. Cada lingua é un xeito de ver a realidade e, de feito, as linguas alteran a nosa percepción do mundo según eles.

Un bó exemplo é o caso da lingua hopi. Os hopis son unha etnia indíxena americana orixinaria de Arizona. Na lingua Hopi non existen palabras que diferencien, de xeito explícito,  o pasado, o presente e o futuro do mesmo xeito que o facemos nós. A súa concepción do tempo é moito máis complexa. Ekkehart Malotki realizou un estudo de 600 páxinas sobre a gramática do tempo no hopi e a súa conclusión foi que a súa concepción temporal partía dunha progresión espacial centrada no ego no pasado, que avanzaba cara ó futuro. Ademais, outra diferencia é que o hopi gramaticaliza os tempos verbais distinguindo tempos futuros e non futuros.

A partir destas teorías, durante o século XX naceu un debate: relativismo contra determinismo. A cuestión é que ambos nacen desta teoría pero evolucionan de xeitos distintos. O determinismo é, basicamente, a acepción forte. Defende que a nosa lingua determina e limita os nosos coñecementos e a nosa capacidade de pensar. O relativismo é a acepción máis moderada e a perspectiva que, na actualidade, conta con máis aceptación no eido da lingüística. Promulga a existencia dunha relación entre lingua e pensamento, xa que se condicionan entre si. Non se entende que a lingua teña a capacidade de determinar ou limitar, senón que inflúe na nosa percepción da realidade.

Pois si, eu penso que a nosa lingua cambia a nosa percepción da realidade, e só hai que ver moitos exemplos coma o dos hopi. Outro argumento a favor desta liña de pensamento é a denominación entre cores. Cada lingua ten un xeito de facelo, e non hai ningún tipo de patrón nin de explicación para delimitalo.

Porén, a miña aportación é que a nosa realidade tamén pode influír en como falamos. Pregúntalle a un marroquí se alí hai babuña, babuxa, barbaña, barbuza, barrallo, barrufa, barruñeira, barruzo, borralla, breca, chuvisca, chuviscada, chuviñada, froallo, lapiñeira, marmaña, orballo, parruma, parrumada, patiñeira, arroiada, ballón, basto, bátega, bategada, cebra, cebrina, chaparrada, chuvascada, chuvasco, chuvieira, cifra, ciobra, dioivo, treixada, xistra, zarracina ou se simplemente chove.